نقشه راه فرزندپروری صلح‌جویانه برای کودک پیش‌دبستانی
سه تا پنج سالگی “سال‌های شگفت‌انگیز” نامیده می‌شوند، و شگفت‌آور هم هستند زیرا از گرمی و نشاط تا غر زدن، از عصبانیت تا نوازش، از اعتقاد به افسانه‌ها تا جهش‌های فکری گیج‌کننده‌ی ذهن، همه و همه را در خود دارند.
کودکان پیش دبستانی کاوشگران، دانشمندان، هنرمندان و آزمایشگران هستند. آن‌ها به صورت تجربی یاد می‌گیرند، به همین دلیل با محدودیت‌ها مقابله می‌کنند تا بفهمند کدامشان سفت و سخت است. هنوز دارند یاد می‌گیرند که چگونه دوستی کنند، چگونه با دنیا ارتباط برقرار کنند و چگونه بدن، هیجانات و ذهن خود را کنترل کنند. با كمی کمک از سمت شما، این سال‌ها پایه‌ای امن و نامحدود برای فرزند شما در دوران کودکی خواهند ساخت.
آنچه کودک شما در این سنین برای رشد نیاز دارد:
۱. ساختار
برنامه روتین به کودکان کمک می‌کند تا احساس امنیت کنند و این کار برای کودکان پیش دبستانی که به طور روزانه با ترس‌های بزرگی دست و پنجه نرم می‌کنند، امری حیاتی است. دنیا از نظر آن‌ها آشفته و ترسناک است. خانه و خانواده آن‌ها باید قابل پیش‌بینی باشد. یک فضای آرام، منظم و سرگرم کننده همراه با برنامه غذایی منظم و زمان خواب، کودکان شادتری می‌سازد که از منابع درونی لازم برای پاسخگویی به چالش‌های رشد روزانه برخوردار هستند. نه، این بدان معنا نیست که باید سخت‌گیر باشید. اما کودک شما باید بداند چه انتظاری داشته باشد.
۲. خواب کافی
کودکان پیش دبستانی ممکن است در برابر زمان خواب مقاومت کنند، اما بدون خواب کافی کودکان سه تا پنج ساله به خوبی توانایی مقابله با مقتضیات خود را ندارند. یک روتین منظم ایجاد کنید این روتین به او کمک می‌کند تا قبل از خواب به خوبی آرام و شود. کودک شما قبل از خواب شب به زمان کافی برای وارد شدن به پروسه‌ی خواب نیاز دارد. که در این زمان توصیه می‌شود از بازی‌های غیرهیجانی استفاده کنید.
۳. کنترل میزان مصرف مواد غذایی
شما تصمیم می‌گیرید که چه غذایی در خانه شما قابل دسترسی باشد اما کودک نیاز دارد مسئولیت تصمیم‌گیری میزان غذا خوردنش را به عهده بگیرد. به یاد داشته باشید که کودکان به وعده‌های غذایی مکرر کوچک نیاز دارند و اگر آن‌ها را تأمین نکنید کل روز میان وعده می‌خورند. اگر همیشه انواع غذاهای سالم تهیه می‌کنید، به راحتی می‌توانید و به کودکانتان اجازه دهید انتخاب کنند که کدام غذاها را به چه میزان بخورند.
نگران بدغذا شدن کودک هستید؟ انواع غذاهای سالم را سرو کنید و از درگیری بر سر قدرت خودداری کنید. فرزند شما سرانجام با رشدچشایی گزینه‌های خود را گسترده‌تر می‌کند. تا زمانی که شیرینی در دسترس نباشد (به جز موارد نادر – و نه روزانه) کودکان پیش دبستانی به طور طبیعی در طی یک دوره زمانی غذاهای سالم و متناسب با نیازهای جسمی خود را انتخاب می‌کنند. هرگز تمیز کردن بشقاب را هدف قرار ندهید. در عوض وقتی غذا خوردنشان تمام شد از آن‌ها بپرسید که بدنشان چه حسی دارد.
(اضافه وزن از دوران پیش دبستانی آغاز می‌شود!) اگر دور ریختن غذا شما را ناراحت می‌کند از خود بپرسید که چرا هدر دادن غذا مهم‌تر از سلامت جسمانی و تصویر بدنی کودکتان در آینده است.
۴. در زمینه احساسات به کودکتان کمک کنید.
در حالی که کودک شما ممکن است دیگر کلافگی‌های مکرر نداشته باشد، هنوز احساسات شدیدی دارد و همچنان نیاز دارد تا شما به طور منظم به این احساسات “گوش کنید”. همه بچه‌ها برای اینکه بتوانند اضطراب‌هایی را که ناگزیر در یک فرد کوچک ایجاد می‌شود تخلیه کنند به خنده و شادی روزانه احتیاج دارند تا بتوانند خودشان را در یک دنیای بزرگ و غالباً طاقت فرسا کنترل کنند. بنابراین مطمئن شوید که روزانه بازی‌های پر سر و صدا را در برنامه کودکتان قرار می‌دهید.
این انتظار را از کودک پیش‌دبستانی خود داشته باشید که گاهی نیازهای خود را به شکل حمله بیان کند، به این معنی که کودک که؟ صدمه دیده، ممکن است فریاد بکشد: “من ازت متنفرم؛ من یک مامان جدید می‌خواهم!” این را به خود نگیرید. در عوض حتی در حالی که محدودیت‌هایی را تعیین کرده‌اید، با او همدلی کنید. “تو احتمالا خیلی ناراحت هستی که به این شکل با من صحبت می‌کنی … حدس می زنم خیلی ناامید شدی … تو واقعاً اون رو می‌خواستی و من گفتم نه …. ببخشید این خیلی سخته عزیزم.”
۵. محدودیت های همدلانه
اگر کودک خوش رفتاری می‌خواهید در مقابل هر انگیزه‌ای برای تنبیه مقاومت کنید. کودکان در این سن به راهنمایی و محدودیت نیاز دارند زیرا با تجریه کردن به طور فعال قوانین و نحوه کار جهان را یاد می‌گیرند و طبیعتاً آزمایش می‌کنند تا ببینند که این محدودیت‌ها کجاست. به یاد داشته باشید که مغز آن‌ها هنوز در حال رشد است. آن‌ها به سادگی تحت تأثیر احساسات قرار می‌گیرند. وقتی محدودیت‌ها را تعیین می‌کنید ناراحت می‌شوند، هم به این دلیل که خواسته‌ی خود را می‌خواهند و هم به دلیل نگرانی از عدم تایید شما. اگر با ناامیدی یا عصبانیتشان همدلی کنید، به آن‌ها کمک می‌کنید تا خود را آرام کنند. انجام این کار در این سن، به آن‌ها کمک می‌کند تا به مرور احساسات خود را کنترل کنند و با افزایش سن تعادل خود را در برابر ناملایمات حفظ کنند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد وقتی کودکان خردسال تنبیه می‌شوند رفتارشان در واقع بدتر می‌شود. (برای اطلاعات بیشتر در مورد چرایی این امر، به فرزندپروری مثبت مراجعه کنید.) درعوض، برای کمک به کودک خود که می‌خواهد (همان گونه که دوست دارد) رفتار کند محدودیت‌هایی را در نظر بگیرید و با احساسات او همدلی کنید. این کار به او کمک می‌کند تا در خود نظم و انضباط شخصی ایجاد کند نه اینکه برای تنظیم شدن به شما وابسته باشد.
۶. زمان تعامل با والدین
مغز کودک پیش‌دبستانی شما در یادگیری حقایق و نیز در یادگیری خودتنظیمی هیجانی سریعا رشد پیدا می‌کند و تثبیت می‌شود. داشتن تعلمل مثبت با والدینی که محبت جسمانی و هیجانی خود را به کودک ابراز می‌کنند برای رشد هیجانی و حتی مغزی کودک پیش‌دبستانی شما بسیار مهم است. این همان چیزی است که روانشناسان آن را “بازی‌های زمینی می‌نامند، در این زمان شما پایین می‌آیید و هم‌سطح کودکتان می‌شوید و در ساختن ریل قطار یا برج همکاری می‌کنید. اینجا موضوع، آموزش نیست بلکه ارتباط عاطفی است که شما در حین انجام کار بوجود می‌آورید و حمایتی است که شما هنگامی ارائه می‌دهید که پروژه دچار مشکل می‌شود. “زمان باکیفیت روزانه و بدون ساختار با کودک، که در آن به فرزندتان اجازه می‌دهید پیش قدم شود، باعث ساخته شدن ارتباطتان می‌شود. اگر نمی‌توانید یک بازی ابرقهرمان یا خانه عروسکی را تحمل کنید در عوض به کودک خود “زمان مشترک بدهید. فقط نیم ساعت روی کاناپه تنبلانه او را بغل کنید و مطمئن شوید که وقت زیادی را صرف صحبت با او کرده‌اید.
۷. شنیده شدن
کودکان پیش دبستانی به دلیل طرح سوال زبان‌زد هستند. از پرسیدن مکرر سوال “چرا؟” گرفته تا اذیت کردن پدر و مادر تا حد تغییر عقیده در مورد یک محدودیت. این موضوع می‌تواند والدین را دیوانه کند مگر اینکه، به دلایل زیربنایی طرح این سوال نگاه کنید. فرزند شما دنبال چیزی بیش از اطلاعات است. او می‌خواهد شنیده شود، مورد تأیید واقع شود، به شما بگوید چه فکری می‌کند، با کمک شما جهان بینی خود را بسازد و شما به احساسات آشفته‌ای که غالباً تهدیدکننده کنترل فکری در حال ظهور وی هستند، پاسخ دهید. وقتی فرزندتان شما را با پرسیدن سوالات چرایی آزار می‌دهد و به نظر نمی‌رسد از پاسخ‌های شما راضی باشد و کماکان به سوال پرسیدن ادامه می‌دهد، موقعیت را برگردانید و سوالش را از خودش بپرسید.
۸. به او کمک کنید بدون غر زدن خود را ابراز کند.
غر زدن می تواند حتی صبورترین والدین را دیوانه کند. اما غر زدن نشانه این است که کودک شما در پردازش هیجان‌هایی که بر دوشش سنگینی می‌کنند و یا در رفع سایر نیازهایش به کمک نیاز دارد. موضوع این نیست که کودک شما می‌خواهد خواسته خود را به کرسی بنشاند. او در حال بیان نیازی است که همه کودکان پیش‌دبستانی دارند، نیاز به تسلط بر محیط با ادعای داشتن میزانی از کنترل. خوشبختانه برخی از اسرار برای جلوگیری از غر زدن کودک شما وجود دارد.
۹. زمان اجتماعی
کودکان پیش دبستانی از نظر زیست شناختی طوری طراحی شده‌اند که به بچه‌های بزرگتر نگاه می‌کنند. در فرهنگ‌های قبیله‌ای که برای انسان‌ها طبیعی محسوب می‌شدند، کودکان خردسالی که به اندازه کافی بزرگ هستند و می‌توانند دائما کنار والدین نباشند از بچه‌های بزرگتر پیروی می‌کنند و مهارت‌های اجتماعی را یاد می‌گیرند. از آنجایی که کودکان ما معمولاً در گروه همسالان هم سن و سال خود قرار دارند برای یادگیری “نوبت گرفتن” یا پرهیز از مورد رئیس بازی واقع شدن اغلب به کمک بزرگسالان و مدل سازی نیاز دارند. کودکان چهار ساله در حال آزمایش کردن نحوه استفاده مناسب از قدرت هستند به همین علت آن‌ها به خاطر رئیس مآبی و حتی قلدری مشهور هستند. از مداخله کردن در زمین بازی برای مدل سازی رفتار مناسب اجتماعی احساس بدی نکنید. {اگر مداخله نکنید} از چه راه دیگری قرار است یاد بگیرند؟
۱۰. زمان استراحت
همه چیز برای کودک پیش دبستانی شما تحریک کننده است از دیدن کامیون کمپرسی در خیابان گرفته تا آب نبات در فروشگاه مواد غذایی. در حالی که بازی و اردو تحریک هیجانی و فکری برای او فراهم می‌کند، کودکتان به زمان بدون ساختار قابل توجهی نیز در خانه احتیاج دارد تا بتواند به راحتی در خانه گرم و نرم خود بازی کند، جایی که بتواند آزادانه عمل کند و در یک محیط آرام نفس عمیق بکشد.
والدین کودکان پیش دبستانی در فرهنگ ما با یک چالش بزرگ روبرو هستند. بیشتر کودکان سه، چهار و پنج ساله خواهر و برادر یا پسر/دختر خاله/دایی/عمه/عمو زیادی ندارند که به راحتی با آن‌ها بازی کند و هنوز نمی توانند بخوانند. والدین کارهای دیگری نیز باید انجام دهند. چگونه می‌توان بچه‌ها را به طور سازنده مشغول کرد؟
بسیاری از والدین این مسئله را با دادن اجازه به بچه‌هایشان برای گذراندن بسیاری از ساعت های بیداری خود به تماشای تلویزیون یا بازی با IPad حل می‌کنند. از آنجایی که مغز کودکان پیش دبستانی در یک مرحله رشدی مهم قرار دارد درگیر شدن با صفحه نمایش باعث تغییر در مغز آن‌ها می‌شود و به معنای واقعی کلمه توجه پایدار آن‌ها را در طول عمر کوتاه می‌کند. همچنین استفاده از صفحه نمایش به قدری آسان است که کودکانی که برای سرگرمی به آن‌ها وابسته می‌شوند، کمتر انگیزه کتاب خوانی پیدا می‌کنند. علاوه بر این، با ایجاد این عادت در اوایل زندگی کودکان مهارت اساسی شکل دادن به وقت خود را از دست می‌دهند. اما گزینه‌های دیگری برای این زمان کودکان شما وجود دارد و خبر خوب این است که وقتی بچه‌ها به زمان خود عادت کنند علاقه آن‌ها به صفحه نمایش کمتر خواهد شد.
۱۱. مدرسه
کودکان سه ساله و بزرگتر معمولاً در مدرسه رشد می‌کنند و بیشتر آن‌ها یک روز کامل در خانه با پدر یا مادر یا سرپرست را ترجیح می‌دهند. اما باید به یاد داشته باشیم که بچه‌های زیر پنج سال باید خیلی سخت کار کنند تا در یک محیط گروهی موفق باشند. سطح کورتیزول (هورمون استرس) آن‌ها وقتی بعد از ظهر در مدرسه می‌مانند، در مقایسه با کودکانی که بعد از ناهار به خانه می‌روند افزایش می‌یابد. این نشان می‌دهد که آن‌ها تحت استرس هستند. خوشبختانه این تأثیر در محیط‌هایی که سرپرستان ثابت هستند و کودک احساس تعلق می‌کند بسیار کمرنگ جلوه می‌کند بنابراین ارزش تلاش کردن دارد که مطمئن شوید کودک شما در مدرسه احساس آرامش می‌کند.